Wszystko się zaczeło od denara Bolesława Chrobrego wybitego około roku tysięcznego. Choć specjaliści z wielu dziedzin spierają się czy jest to orzeł czy paw w stylu bizantyjskim czy też inny ptak to w świadomości  narodowej pozostaje jako orzeł i symbol nowo utworzonego państwa polskiego. Przez kolejne trzysta lat towarzyszy nam na monetach, pieczęciach wielu odłamów dynastii Piastów ale dopiero Przemysław II w latach 1290-95 podniósł wagę już koroniastego orła do rangi Godła Królestwa Polskiego. Najstarszym wizerunkiem orła związanym z książka, naturalnie przed Gutenbergiem, jest heraldyczne wyobrażenie orła piastowskiego w XIII- wiecznym psałterzu z Wrocławia. Kolejne dopiero pojawiają się w czasach Kaziemierza Wielkiego (1310-70): Na skórzanej oprawie kodeksu zawierającego komentarz Św. Augustyna do Św. Jana oraz na pierwszej stronie Ewangelii Św. Mateusza. Nie sposób na łamach blogu wymienić wiekszość czy wszystkie wizerunki ale godnym odnotowania jest orzeł, prawie identyczny jak Godło Królestwa Polskiego, jako herb Uniwersytetu Jagielońskiego zamieszczony w pracy Ulricha von Reichentela w “Kronice soboru w Konstancji” (Chronik des Constanzer) wydananego w Augsburgu w 1483 roku oraz postać polskiego króla w uroczystym stroju turniejowym pochodzącym z “Herbarza Złotego Runa” wydanego we Francji w latach 1433-35.

Pierwszy typograficzny wizerunek orła polskiego pochodzi z okładki  “Constitutiones et Statuta vel Sintagmata provintialia incliti Regni Poloniae” wydanym w Lipsku w 1487 roku w oficynie wydawniczej Konrada Kachelofena (1450-1529). Była to pierwsza kodyfikacja polskiego, cywilnego prawa karnego i ziemskiego. Zbiór prawa zawiera Statuty Kazimierza Wielkiego, statut warecki, przywilej nieszawski i statut małopolski czyli reguły prawne obowiązujące w Królestwie Polskim. Okładka przedstawia  króla zasiadającego na tronie, przyjmującego od dwóch prawników księgę. W dolnym lewym rogu, używajac dzisiejszego słownictwa, dla podkreślenia  wydania prawno- urzędowego i dla podniesienia wagi księgi w majestacie praw Królestwa Polskiego oraz samego króla, została wkomponowana  czteropolowa tarcza z herbem Korony i Litwy. W rok później, w 1488 , również w Lipsku ukazało się kolejne wydanie (oficyna Moritza Brandisa 1488-1504), już z poprawionym tekstem nie zawierąjacym jednak drzeworytu z okładką. Władysław Wisłocki w “Incunabula typographica bibliothecae Universitatis jagellonicae cracoviensis..”,Kraków,1890, s.293 wymienił trzecie? wydanie z 1496 roku (oficyna Melchiora Lottera Starszego 1470- 1549) zawierającą okładkę na wzór pierwszego wydania Kachelofena. Inną, ciekawą  interpetację drzeworytu przedstawił Mieczysław Rokosz: “Orzeł Bialy Herb Państwa Polskiego”, Warszawa,1996, s.110-111. oraz “Orły Nasze..”, Kraków, 1996. s.53-54.

Kolejne przedstawienie naszego Godła już “wolnego” a nie wkomponowanego w większą całość znajduje się w “Kronice Saskiej” (Cronecken der Sassen). Autorem kroniki był niemiecki kronikarz Hermann Bote (1450-1520). Na 570 stronach w języku staroniemieckim nakreślił historię Saksonii oraz skrótowo krain i państw ościennych. Kronika ozdobiona była 1255 drzeworytami i z tego powodu określano ją rownież jako  Niedersächsische Bilderchronik – Ilustrowana Kronika Saska. Co prawda drzeworyty były dość uproszczone i prymitywne, nota bene, wykorzystywane wielokrotnie ale było to rutyną w wydawnictwach z tego okresu, to jednak jak na owe czasy było to ogromne osiągnięcie edytorskie. Wydana w 1492 roku w Moguncji w oficynie Petera Schöffera (1425-1503), niestety w niewiadomym nakładzie. Na stronie 169 w centrum przedstawiona jest chorągiew z uproszczonym Godłem Królstwa Polskiego. Heraldycznie błędna albowiem przestawiono odwrotnie Orła i Pogoń. Pod grafiką zarys historii Polski. Warto dodac że na stronie 162 znajduje się pierwsze typograficzne wyobrażenie miasta polskiego – Gniezno.

W rok później, w 1493 ukazała się w Norymberdze monumentalna praca  Hartmanna Schedla (1440 -1514) “Liber cronicarum cum figuris ymaginibus ab inicio mundi” – w skrócie Kronika Świata lub Kronika Schedla. Na czterech stronach (300-304)  autor opisał Polskę i dodał przepiękny widok Krakowa oraz wyimiganowany pejzaż wzdłuż Wisły. Niestety zabrakło miejsce na wizerunk Godła Rzeczpospolitej.

O ile w bardzo bogatej literaturze dotyczącej naszego Godła łatwo znaleść informację o herbie w “Constitutiones” to nigdzie nie natknołem się wzmianki o chorągwi z “Cronecken”. Czy to są wszystkie XV wieczne wizerunki? Zapewnie nie, jak zwykle może Szanowni Czytelnicy dopiszą kolejne.

Źródła fotografii: “Constitutiones et Statuta vel Sintagmata..” – Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa, synatura:XV-220. “Cronecken der Sassen” – kolekcja prywatna USA.