W jednym z nowojorskich domów aukcyjnych pojawiła się plakieta, źle zresztą opisana, jakoby  przedstawiająca Napoleona pod Austerlitz a w rzeczywistości jest to słynna scena nazwana  próbą lancy. Gdyby plakieta została wykonana w XIX lub na początku XX wieku byłaby to nie lada sensacja albowiem plakiety z tego okresu są wyjatkową rzadkością, ta zaś wykonana została w czasach nam współczesnych. Ale zacznijmy od początku.  Czy miała miejsce tzw. próba lancy szczerze mówiąc tak między Bogiem a prawdą nie wiadomo. W grudniu 1809 roku, w kilka miesięcy po zwycięstwie pod Wagram 1 Pułk Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej został uzbrojony w lance. Ale pomiędzy lipcem a grudniem doszło do zabawnego wydarzenia. Otóż wachmistrz tegoż pułku, Wiktor Roman (1786-1847 dosłużył się stopnia podpułkownika w armii Królestwa Polskiego) założył się z czterema dragonami francuskimi iż pokona ich będąc uzbrojony w ćwiczebną lancę. Z pojedynku – jeden na czterech dzielny wachmistrz wyszedł zwycięsko i zakład wygrał. Scenę tą uwiecznił Juliusz Kossak w 1885 roku malując akwarelę pt. “Próba lancy w Schonenbrunn w 1809 r.” Obraz przedstawia walkę Romana z czterema dragonami, w momencie kiedy dwóch już pokonanych leży na ziemi a walka toczy się między wachmistrzem a kolejnymi dwoma. Po prawej stronie Cesarz Napoleon w otoczeniu świty wraz z pułkownikiem Wincentym Kraśińskim – dowódcą pułku szwoleżerów. Obraz znany jest tylko z czarno-białej fotografi albowiem zaginął przed 1899 rokiem. Druga wersja obrazu sygnowana “JK” (gwasz z akwarelą) jest skromniejsza i przedstawia pojedynek z trzema a nie czterema dragonami ( obraz został wystawiony przez Desa Unicum w Warszawie 19 grudnia 2002 roku, pozycja 25). Scenę tą skopiował rzeźbiarz Antoni Kurzawa (1842-98) w swojej  monumentalnej kasecie poświęconej Księciu Józefowi Poniatowskiemu. Kasetę zwieńczała rzeźba Księcia na koniu, na bokach, z przodu i z tyłu umieścił cztery plakiety odlane w brązie i pozłacane przedstawiające w reliefie sceny batalistyczne z czasów napoleońskich w tym właśnie jedną z próbą lancy według Juliusza Kossaka. Kasetę zaprojektował  Wojciech Kossak i Antoni Kurzawa. Została wykonana w fabryce wyrobów srebrnych i platerowanych Józefa Frageta na przełomie 1887- 88 roku. Niestety kaseta zaginęła ale w oparciu o materiał ikonograficzny wykonano podobną kasetkę ale już bez postaci centralnej Księcia Józefa Poniatowskiego, nie w brązie a w drewnie ale z podobnymi plakietkami. Kasety były wykonane zakładach artystycznych wyrobów brązowych i srebrnych Edwarda Krasnosielskiego w Warszawie w latach 1914-18. W okresie międzywojennym kasetę wykonywały warszawskie zakłady “Braci Łopieńskich”. Na podstawie wzoru plakiet wykonano również w nieznanych nam zakładach same plakietki bez kasety, przystosowane do powieszenia na ścianę. Właśnie taką forme ma plakieta oferowana na nowojorskiej aukcji. Została wykonana przez Henryka Winograda (1917- 2008) – polskiego lub rosyjskiego grawera i złotnika mieszkającego w Nowym Jorku od 1980 roku. Repusowane srebro,wymiary 7,6 x19,7 cm. Sygnatura “HW 999”.

Literatura: Wojciech Przybyszewski “O zapomnianych pracach Antoniego Kurzawy wykonanych dla firmy Józefa Frafeta w Warszawie”,Almanach Muzealny, nr.4, Warszawa 2003 r. str.197-212.