Około 1825 roku w berlińskiej, Królewskiej Wytwórni Porcelany (Königliche Porzellan-Manufaktur) do i tak szerokiego asortymentu wprowadzono nowy produkt – plakiety dekoracyjne. Wykonywane były w różnym kształcie; owale, kwadraty i prostakąty i różnych wymiarach, od kilku do kilkudziesięciu centymetrów. Tematyka obejmowała sceny biblijno-religijne, rodzajowe, Świata antycznego, kopie słynnych malarzy oraz portety. Plakiety zdobiły ściany arystokracji, zamożnego mieszczaństwa i jakbyśmy dzisiaj powiedzieli ludzi wolnych zawodów. Złotym okresem w popularności plakiet były lata od połowy XIX wieku do wybuchu Wojny Światowej.

W szerokiej gamie zachowanych do dzisiaj plakiet znane mi są tylko dwie lub trzy tematycznie związane z Polską. Pierwsza to plakieta z fragmentem  obrazu Dietricha Montena „Finis Poloniae 1831” namalowanego w 1832 roku. Obraz ten był wielokrotnie kopiowany oraz doczekał się wielu przeróbek graficznych. Spotkałem się z kilkoma porcelanowymi plakietami z przedstawieniem różnorakich fragmentów obrazu Montena  wykonanymi przez różne firmy ale nie KPM. Już po opublikowaniu tekstu dostałem od Pana J.D., za informację serdecznie dziękuję, skany plakiety, która została opisana przez aukcjonariusza jako produkcja wytwórnii berlińskiej. Na odwrocie sygnatura orła ale brak liter „KM” oraz inna faktura rewersu, co nie pozwalami mi jednoznacznie zakwalifikować ją jako plakietę KPM. Kolejna to portret Zofii Potockiej według Aleksandra Kucharskiego, lub Heleny z Massalskich Wincentowej Potockiej według Salvatore Tonciego.

Druga lub trzecia plakieta przedstawia portret Generała Dembińskiego. Henryk Dembiński, herbu Nieczuja urodził sie 16 stycznia 1791 w Strzałkowie koło Stopnicy. Od 1809 roku w Armii Księstwa Warszawskiego. Podczas kampanii 1812 roku mianowany kapitanem. W Królestwie Polskim w 1825 r. został posłem. Podczas Wojny z Rosją 1830-31 w stopniu pułkownika dowodził Pułkiem Kosynierów a następnie 2 Pułkiem Strzelców Konnych. Brał udział w nieudanej wyprawie na Litwę ale dzięki jego zdolnościom, przebił się przez wojska rosyjskie, i tym samym uratował w dużej mierze swój korpus. 2 sierpnia powrócił do  Warszawy, mianowany generałem dywizji i na krótko (10-16 siepnia 1831 r.) Naczelnym Wodzem. Po zakończeniu powstania wyemigrował do Francji, gdzie był związany z obozem Adama Czartoryskiego. Członek władz Związku Jedności Narodowej.W powstaniu węgierskim w 1849 roku dowodził węgierską Armią Północną, następnie powołany stanowisko szefa sztabu naczelnego i wodza naczelnego armii węgierskiej. Po upadku powstania wyjechał do Turcji i wstąpił do armii sułtana osmańskiego Abdülmecida I. W 1850 r. powrócił do Paryża, gdzie zmarł 13 czerwca 1864 roku. Pochowany na cmentarzu w Montmorency.

Autorem portretu jest Józef, Szymon Kurowski (1809-51). Pierwotnie ukazał się on w monumentalnej pracy Józefa Straszewicza (1801-38) “Les Polonais et les Polonaises ou 100 portraits et biographies des personnes, qui ont figuré dans la dernière guerre”, Paryż, 1832–1837.

Szkic do portretu zapewne powstał jeszcze podczas Powstania Listopadowego. Kurowski jako porucznik 1 Pułku Krakusów bez problemu mógł mieć dostęp do generała.  Argumentem przemawiającym za tą tezą jest wizerunek Dembińskiego jako generała dywizji ( trzy gwiazdki a nie skrzyżowane buławy marszałkowskie oraz pojedyńczy a nie podwójny haft generalski na kołnierzu i rękawach – tak jak na portrecie autorstwa Wojciecha Stattlera, oraz bardzo dokładne przedstawienie szabli, (lub jak kto woli, pałasza) którą Dembiński utracił po kapitulacji stolicy. Szabla jest na tyle ciekawa iż warto poświecić jej kilka słów. Została wykonana na zamówienie żołnierzy Kopusu Dembińskiego w warszawskiej pracowni Egidiusza Collette’a. Głownia wykonana z damastu skuwanego, jedno bruzdowa o minimalnej krzywiźnie. Na zewnęcznym płazie zastawy napis” Dembiński w twej dzielnej dłoni / Ten oręż zyska hart nowy / Błyśnie i skruszy okowy / Orła i Pogoń osłoni.” Po drugiej stroni widnieje herb Dembińskich (Nieczuja), a na grzbiecie głowni wyryto słowa: „Henrykowi DEMBINSKIEMU Głwi Dywizji od KORPUSU wracającego z LITWY do Polski honor i cześć”. Dalszy ciag inskrypcji znajduje sie na kapturku i warkoczu rękojeści ” KORPUS NA LITWIE DOWÓDCY i dalej SZTAB GENERAŁADOWODZACEGO / KORPUSEM / Z / ARTYLERYI PIE / SZEY / I KONNEY / SAPERÓW / 18 PIECHOTY / LINIOWEY 26 PIECHOTY / LINIOWEY / 3 TRZELCÓW / PIESZYCH / JAZDY POZNAŃ / SKIEY / 3 UŁANÓW PŁOCKIEY / NOWOGRODZKIEY / SŁONIMSKIEY.

Po zdobyciu Warszawy feldmarszałek Iwan, Fiodorowicz Paskiewicz wysłał szablę jako dar carowi Mikołajowi I, ten zaś w dowód zasług za stłumienie Powstania ofiarował ją swojemu marszałkowi. Na pamiatkę tego faktu głownie szabli ozdobiono bogatą dekoracją z napisem cyrylicą “KOMU BOLEJE KAK NIE TIEBIE PRYNADLEŻIT SIEJ PAŁASZ. SŁOWA GOSUDARIA a na płazie wewnętrznym: K FIELDMARSZAŁU 1831 OKTABRIA 5 POSLIE SZTURMA WARSZAWY, FIELDMARSZAŁ KNIAŹ WARSZAWSKIJ.

Dzięki Bogu szabla ocalała. Obecnie znajduje się w warszawskim Muzeum Wojska Polskiego ( nr.inw. 2128*). Zagadką jest zupełnie inna rekojeść. Pierwotnie między kabłąkiem przednim a bocznym znajdowaj się podwójny dwupolowy herb Rzeczpospolitej – orzeł z lewej, Pogoń z prawej strony, identycznie tak jak na litografii Kurowskiego. Z niewiadomych powodów wymieniono orła. Różni się on detalami rysunku, sylwetką, wielkością a co najważniejsze jest heraldycznie poprawny. Pierwotny skierowany jest ( dla patrzącego) na prawo, a powinno być odwrotnie. Zupełnym novum do oryginału jest dodana korona więcząca herb. Wykonana w mosiądzu złoconym o odmiennej barwie od pozostałych części jelca wykonanych w złocie. Całość zgodna z herbem Królestwa Polskiego ustanowionego 7 lutego 1831 roku. Po śmierci Paskiewicza trafiła do petersburskiego Ermitażu skąd na mocy Traktatu Ryskiego została rewindykowana i 11 października 1928 roku trafiła do MWP. Kiedy i dlaczego dorobiono koronę, zmieniając pierwowzór, nie wiadomo. Napewno przed 1931 rokiem albowiem na wystawie Powstania Listopadowego w tymże roku zorganizowanej przez muzeum ( nr. kat.1246) jest już w obecnej formie. Gdyby zmieniono rękojeść w Polsce, pomiędzy 1928 a 31 rokiem zapewne zostało by to odnotowane bądź w katalogu wystawy “Katalog wystawy Powstania Listopadowego”, Warszawa, 1931. s.142, bądź w artykule Bronisława Gembarzewskiego “Broń i Barwa”, Warszawa, 1938 r. nr.1.s8. Hipotetycznie można przypuszczać iż zmiany dokonano w Królestwie Polskim pomiędzy 1831 a 1856 jeszcze za życia Paskiewicza, który był namiestnikiem Królestwa. Być może orzeł zaginął lub został uszkodzony a więc w jego miejsce dodano innego a przy okazji dorobiono koronę na wzór godła Królestwa z 1831 r. Grawer który wykonał orła i koronę nie tylko był wysokiej klasy artystą ale również dokładnie znał wzór godła Królestwa z 1831r. Po śmierci Paskiewicza w 1856 roku, szabla trafiła do Ermitażu gdzie nie było potrzeby na wykonanie jakichkolwiek zmian.

Wróćmy do portretu.  Artysta malujący Dembińskiego na podstawie grafiki Kurowskiego dość wiernie ją odwzorował.  Przedstawia on generała z szablą i orderami Krzyża Kawalerskiego ( V kl.) Orderu Legii Honorowej i Krzyża Kawalerskiego (III kl.) Orderu Virtuti Militarii. Jedynym zastrzeżeniem może być barwa szarfy oraz kurtki mundurowej w barwie czerwonej stosowanej w armi brytyjskiej. Litografia Kurowskiego nie była podkolorowana, podobnie zresztą jak inne grafiki z tego okresu wzorujące się na pierwowzorze. Dopiero w 1850? ukazała się kolorowa grafika wydana na Węgrzech przedstawiającego  Dembińskiego w czerwonej kurtce mundurowej. Można przypuszczać iż właśnie na jej podstawie autor plakiety odmalował błędnie kolor munduru. Kolejnym zagadnieniem jest datowanie wykonania plakiety. Co prawda po upadku Powstania w Europie wręcz entuzjastycznie witano powstanców, w odróżnieniu do  raczej chłodnej lub wręcz wrogiej postawy władz rządowych.  W latach 1831-35 powstało, głównie w państwach niemieckich i Francji wiele dzieł malarskich, graficznych, literackich i muzycznych sławiących bohaterstwo Polaków w walce z Caratem. Czy na kanwie tych wydarzeń wykonano plakietę? Nie, ponieważ sygnaturę na rewersie (berło bez kobaltu) wprowadzono dopiero w połowie lat czterdziestych XIX wieku. Możemy zatem stwierdzić iż plakietę wykonano (sygnatura oraz kolor kurtki) w drugiej połowie XIX w. Pomimo długich internetowych kwerend nie znalazłem plakiety w europejskich i amerykańskich zbiorach muzealnych. Być może Szanowni Czytelnicy natrafili na wiadomości o autorze, nakładzie lub bliższej datacji plakiety.

Porcelana, farby naszkliwne.Sygnatury: berło, K.P.M. oraz “S “ lub “F”. Wymiary: 16×19 cm. z ramą 25×22 cm.   

Źródło:MWP

Lit.Kurowskiego